ԵՐԵՎԱՆ, 30 հունվարի․/ԱՌԿԱ/․ 2024 թվականի հուլիսին Fitch Ratings-ը նույնպես թողել է Հայաստանի արտարժույթի թողարկողի դեֆոլտի երկարաժամկետ վարկանիշը անփոփոխ՝ «BB-»՝ «Կայուն» կանխատեսմամբ։
Ինչպես նշվում է վարկանիշային գործակալության կայքում հրապարակված զեկույցում, Հայաստանի «BB-» վարկանիշն արտացոլում է մեկ շնչին ընկնող եկամուտների և կառավարման ցուցանիշները, որոնք համապատասխանում են համադրելի երկրների ցուցանիշներին, աճի ուժեղ հեռանկարներին և մակրոտնտեսական քաղաքականության հուսալի կառուցվածքին։ Այս ուժեղ կողմերին համադրվում են տնտեսության փոքր չափը, բյուջեի մեծ պակասուրդը՝ այլ նմանատիպ երկրների համեմատ, համեմատաբար թույլ արտաքին ֆինանսները, ֆինանսական հատվածի բարձր դոլարիզացումը և աշխարհաքաղաքական ռիսկերը:
Ավելի բարձր ֆիսկալ պակասուրդ
«Մենք կանխատեսում ենք, որ ընդհանուր պետբյուջեի պակասուրդը 2025 թվականին կավելանա մինչև ՀՆԱ-ի 5,5 տոկոսը (2024 թվականին՝ 4,7 տոկոս), ինչն արտացոլում է ընդլայնող ֆիսկալ քաղաքականությունը։ Սա ներառում է Լեռնային Ղարաբաղից մոտ 65,000 փախստականների ինտեգրման ծախսերը (2023 թվականից) և ավելի բարձր ռազմական ծախսերը: 2026 թվականից առողջության համընդհանուր ապահովագրության ծրագրի ներդրումը կավելացնի ծախսերը տարեկան ՀՆԱ-ի մոտ 1,3%-ով՝ 2026 թվականին պակասուրդը պահպանելով ՀՆԱ-ի 5,4%-ի մակարդակում»,- նշում են գործակալության վերլուծաբանները։
Ֆիսկալ կանոնների պահպանում
Fitch-ը ենթադրում է, որ իշխանությունները կպահպանեն ֆիսկալ կանոնները, որոնք ուժի մեջ են մտնում, երբ համախառն պետական պարտք/ՀՆԱ-ն գերազանցում է 50%-ը, այդ թվում՝ ընթացիկ ծախսերի աճի զսպումը (առանց տոկոսների վճարումների) մինչև տնտեսական աճի պատմական անվանական տեմպերից ցածր մակարդակ: Թեև ծրագրված կապիտալ ծախսերը, ֆիսկալ կանոնների համաձայն, ավելի մեծ կլինեն, քան ֆիսկալ պակասուրդը, Fitch-ն ակնկալում է, որ հզորությունների սահմանափակումները կշարունակեն սահմանափակել նախագծերի իրականացումը:
Պարտքի աճի հետագիծ և արժութային ռիսկ
Կանխատեսվում է, որ ֆիսկալ մեղմացումը կմեծացնի համախառն պետական պարտքը 2024 թվականին գնահատված 49,7%-ից մինչև 55% 2026 թվականի վերջին՝ կանխատեսվող միջին ցուցանիշներին համապատասխան: Պարտքի դինամիկան մեծապես ենթարկվում է արժութային ռիսկի՝ հաշվի առնելով, որ 2024 թվականի հոկտեմբերի դրությամբ համախառն պետական պարտքի 48,6%-ը արտահայտված էր արտարժույթով։ Այնուամենայնիվ, շուկայական ռիսկերը մեղմվում են չմարված պարտքի 85.7% ֆիքսված տոկոսադրույքով և արտաքին պետական պարտքի շրջանակում բազմակողմ և երկկողմանի վարկատուների նկատմամբ արտոնյալ պարտքի բարձր (75%) մասնաբաժնով:
Իշխանությունները նախատեսում են 2025 թվականի առաջին եռամսյակում թողարկել 313 միլիոն դոլարի եվրապարտատոմսեր, որոնց մարման ժամկետը 2025թ․–ի մարտին է։ Նրանք նաև նախատեսում են լրացուցիչ ֆինանսավորում արտաքին (այդ թվում՝ բազմակողմ հաստատություններից փոխառությունների միջոցով) և ներքին շուկաներում 2025–26-ին՝ կանխատեսելով բյուջետային և նախագային ֆինանսավորման կարիքները:
Բանակցություններն Ադրբեջանի հետ
Հաղորդվում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնության են եկել հնարավոր խաղաղության պայմանագրի որոշ առանցքային կետերի շուրջ, այդ թվում՝ սահմանների սահմանազատումը: Չլուծված հարցերը լուծելու երկու կողմերի ճկունությունն ու պատրաստակամությունը, ինչպես նաև հնարավոր կարգավորման ժամկետները մնում են անորոշ: Fitch-ը չի ակնկալում հակամարտության կայուն ռազմական սրացում։ Համապարփակ խաղաղության պայմանագիրը կարող է պոտենցիալ կերպով ապաշրջափակել առևտրային ուղիները դեպի Թուրքիա և օգուտ բերել Հայաստանի աճի երկարաժամկետ ներուժին:
Հարաբերությունների վատացում Ռուսաստանի հետ
Հայաստանի հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ կարծես թե վատթարանում են, քանի որ Հայաստանը դիտարկում է ԵՄ-ին անդամակցելու հարցը, ինչը կարող է անհամատեղելի լինել Ռուսաստանի գլխավորած Եվրասիական տնտեսական միությանը նրա անդամակցության հետ: Հաղորդվում է, որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Ռուսաստանի գլխավորած Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից դուրս գալու ցանկություն է հայտնել։
«Մեր կարծիքով, հարաբերությունների հիմնարար խզումը քիչ հավանական է՝ հաշվի առնելով էներգետիկայի և առևտրի ոլորտում Հայաստանի կախվածությունը Ռուսաստանից (արտահանման 24%-ը և ներմուծման 56%-ը): Մենք ակնկալում ենք, որ հայկական բանկերը կշարունակեն պահպանել Ռուսաստանի դեմ արևմտյան պատժամիջոցները»,- նշում են գործակալության վերլուծաբանները։
Չափավոր աճ
«Մենք կանխատեսում ենք 6% տնտեսական աճ 2024-ին (2023թ․–ին գրանցված 8,3%-ի և 2022թ․-ի 12,6%-ի համեմատ), քանի որ Ռուսաստանից և Ուկրաինայից միգրացիայի զգալի աճի կողմնակի հետևանքները, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղից փախստականների ներհոսքը թուլացել են։ Fitch-ը 2025 թվականի աճի ակնկալիքները 5,5%-ից իջեցրել է մինչև 4,8%՝ հաշվի առնելով, որ Ամուլսարի ոսկու հանքի բացումը տեղափոխվել է առնվազն մինչև 2025 թվականի չորրորդ եռամսյակ։ Մենք ակնկալում ենք, որ 2026 թվականին աճը կդանդաղի մինչև 4,5%, քանի որ ծառայությունների ոլորտի աճը հնարավոր է դժվար լինի պահպանել, իսկ վարկավորման աճը դանդաղում է, թեև Ամուլսարում արդյունահանումը կարող է ապահովել աճ», – ասվում է զեկույցում:
Թույլ արտաքին հավասարակշռություն
Արտաքին ֆինանսները Հայաստանի վարկանիշի թույլ կետն են՝ հաշվի առնելով ընթացիկ հաշվի մեծ պակասուրդի և բարձր զուտ արտաքին պարտքի պատմությունը վարկանիշային երկրների համեմատ: Ընթացիկ հաշվի պակասուրդը 2024 թվականի առաջինից երրորդ եռամսյակներում կազմել է ՀՆԱ-ի 4,2%-ը։ Ոսկու վերաարտահանման մեծ հոսքը (4,9 մլրդ դոլար, որը համարժեք է հայկական ապրանքների ընդհանուր արտահանման 47%-ին) Ռուսաստանից Արաբական Միացյալ Էմիրություններ 2024 թվականի առաջինից երրորդ եռամսյակներում զգալիորեն դանդաղել է և դժվար թե հասնի նախկին ցուցանիշներին։ Fitch-ն ակնկալում է, որ ընթացիկ հաշվի պակասուրդը 2025-26 թվականներին կկազմի ՀՆԱ-ի միջինը 4,3%-ը, ինչը կբնութագրվի ապրանքների պահպանվող մեծ պակասուրդով և ծառայությունների ավելցուկով։
Միջազգային պահուստների ծածկույթը 2024 թվականին նվազել է մինչև ընթացիկ արտաքին վճարների ընդամենը 2 ամիսը, թեև դա խեղաթյուրվել է ոսկու վերաարտահանվող ներմուծման զգալի աճով։ Բացի այդ, ծածկույթը կազմել է ընթացիկ արտաքին վճարների 2,7 ամիսը, և Fitch-ն ակնկալում է, որ 2025-26 թվականներին այն կկազմի միջինը 3,2 ամիս: Fitch-ն ակնկալում է, որ իշխանությունները չեն օգտագործի ԱՄՀ-ի Stand-by համաձայնագրով (որի ժամկետը լրանում է այս տարի) հասանելի 121 միլիոն դոլարը և այն կդիտարկեն որպես նախազգուշական բուֆեր: Զուտ արտաքին պարտքը կլինի մոտավորապես 2 անգամ ավելի բարձր, քան կանխատեսվող BB միջինը՝ 2025-2026 թվականներին կազմելով ՀՆԱ-ի միջինը 26,8%-ը։
Կայուն գնաճ և բարձր դոլարացում
2024 թվականին գնաճը կազմել է ՀՆԱ-ի միջինը 0,3%-ը, ինչը մասամբ պայմանավորված է բազային էֆեկտներով, պարենային ապրանքների գներով և հիմնական գնաճի զրոյական աճով։ 2025-2026 թվականներին գնաճը կկազմի միջինը 3,3%, հաշվի առնելով Fitch-ի ակնկալիքները հայկական դրամի արժեզրկման և ֆիսկալ քաղաքականության մեղմացման վերաբերյալ։
Գնաճի նոր թիրախային ցուցանիշ
2025 թվականի հունվարից ՀՀ Կենտրոնական բանկը գնաճի միջնաժամկետ թիրախային ցուցանիշը նվազեցրեց մինչև 3% (+/-1 տոկոսային կետ տատանումների միջակայքով)։ Հայաստանը, վարկանիշային երկրների համեմատ, ցածր գնաճի ռեկորդ ունի, բայց նաև հասել է 4% գնաճի նախորդ թիրախային ցուցանիշին (+/-1,5 տ.կ.), որը ներդրվել էր 2006թ.–ին։
«Մենք ակնկալում ենք, որ իշխանությունները մեծ մասամբ հավատարիմ կմնան լողացող փոխարժեքին», – նշում են գործակալության վերլուծաբանները:
